رمضان، ماه دورهمی های قرآنی و معنوی در بوشهر
رمضان، ماه دورهمی های قرآنی و معنوی در بوشهر

ندای استان:یکی از آیین معنوی که از گذشته های دور برای بوشهرها برجای مانده و تقویت شده است، برگزاری دورهمی ها و مجالس قرآنی تحت عنوان ‘مقابله خوانی’ است که هر شب ماه مبارک رمضان درحسینیه ها، مساجد، تکایا و خانه ها برگزار می شود.

به گزارش ندای استان، یکی از سنت های خاص استان بوشهر مقابله خوانی قرآن است که مردم گروه گروه بعد ازافطار در حسینیه ها، مساجد، تکایا و برخی منازل در محله های قدیمی شهر جمع می شوند و به خواندن قرآن می پردازند.
مجالس مقابله خوانی قرآن سنتی قدیمی است که در ماه مبارک رمضان در استان بوشهر برگزار و گذشت زمان نه تنها آن را کمرنگ نکرده بلکه هر سال پررنگ تر از گذشته برگزار می شود.
مجالس مقابله خوانی قرآن به دلیل اینکه مردم درمقابل هم می نشینند و قرآن می خوانند به این نام معروف است.
ویژگی بارزمقابله خوانی قرآن کریم حضور افراد کوچک وبزرگ در این آیین درکنارهم به صورت حلقه وار که بیانگر مودت و دوستی است.
درآئین مقابله خوانی قرآن کریم مردم گرداگرد یکدیگر می نشینند و در شب های ماه مبارک رمضان هر شب یک جزو از قرآن کریم را تلاوت می کنند که این تلاوت با مشارکت حاضران است و یک نفر هم که به قرائت کلام الهی تسلط بیشتری دارد مجلس را اداره می کند.
در سال های اخیر با توجه به اعزام مبلغان تفسیر قرآن کریم نیز به وسیله روحانی مسجد به این برنامه افزوده شده است تا از این مجالس بهره بیشتری برده شود.
آئین سنتی مقابله قرآن در استان بوشهر طرفداران خاصی دارد که از اول ماه رمضان تا پایان آن با شور برگزار می شود.

** دیگر آیین های مردم استان بوشهر در ماه رمضان
بوشهر از جمله استان هایی است که در ماه مبارک رمضان آئین ها و سنت های متعدد و متنوعی دارد که برخی از آنها هم اکنون برگزار و برخی دیگر ازجمله گردنبند مقدس که در گذشته همزمان با قرائت دعای جوشن کبیرتهیه می شد و به اعتقاد مردم شفا دهنده بیماران بود، به فراموشی سپرده شده است.
مردم استان بوشهر هنوز آیین های سنتی پیشوازی از ماه رمضان، دم دم سحری، آبی بنوش، گلی گشو، عید تلخک و سینه زنی سنتی رابا شور و علاقه خاص برگزار می کنند.

* پیشوازی رمضان
کارشناس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر می گوید: در بسیاری از مناطق و شهرستان‌های استان بوشهر، مردم برای آمادگی هرچه بیشتر برای روزه گرفتن و اینکه ممکن است ماه مبارک ۲۸ یا ۲۹ روزه شود به پیشوازی ماه رمضان می روند و می گویند’ می ریم جلوماه رمضان’ و سه روز آخر ماه شعبان را روزه می گیرند و معتقدند که روزه گرفتن در این سه روز ثواب بیشتری دارد.
مرضیه منصوری افزود: برخی در ۲۷ ماه رجب روزه می‌ گیرند که به آن روزه ۷۰ ساله می گویند یعنی اینکه هرکسی در این روز روزه بگیرد مثل کسی است که ۷۰ سال روزه گرفته است و ثواب و اجر زیادی دارد.

* آماده کردن مساجد و حسینیه ها
آماده کردن مساجد، حسینیه ها و تکایا برای پذیرایی از حضور مردم، برگزاری مقابله خوانی قرآن و برپایی شب های قدر از دیگر کارهایی است که مردم استان بوشهر به عنوان یک رسم هرساله برای رمضان و محرم انجام می دهند.

*دم دم سحری
‘دم دم سحری ماه رمضان’ یکی ازآئین های سنتی و قدیمی استان بوشهر است که بیشتر در محله های قدیمی این شهر (چهار محل) برای بیدار شدن روزه داران مورد استفاده قرار می گرفته است.
منصوری گفت: واژه دُم دُم سحری در اصل به معنی دَم سحری است، وقت سحر یا نزدیک به سحر است افرادی که دم دم سحری اجرا می کردند به طور معمول ۳ تا ۴ نفر بودند که به صورت گروهی شعرهایی در وصف ماه رمضان می خواندند.
وی اضافه کرد: در قدیم با آواز دم دم سحری سازی زده نمی شد، فقط دعایی خوانده می شد و با تک تک زدن در خانه ها (دق الباب) چون همه درهای خانه ها از جنس چوب بود مردم را در هنگام سحر با دق الباب بیدار می کردند و بعدها کم کم دمام به عنوان یکی از آلات موسیقی به آن اضافه شد.
وی یادآور شد: شعرهایی که در این آئین خوانده می شود شامل محمد یا رسول الله، علیاً یا ولی الله، السلام السلام یا شهر رمضان یا شهر صیام علیک السلام، هذا شهر المغفره یا شهر مبروک علیک السلام، آمنک الله بالله اَسکنک الله جنه، رحیم الله لدنهُ، جمیعاً النّار و العذاب، عبادالله ذکرالله یرحم کم الله، لا اله الا الله، یاایهاالمومنون، یا ایها المسلمون است.
وی افزود: علاوه براین شعر فارسی نیز با این عبارت که ‘خداوندا تو ستاری، همه خوابند تو بیداری، به حق خود که بیداری، همه عالم نگه داری ‘ˈ در این آئین خوانده می شود.
وی یادآور شد: در بعضی از محله های قدیمی شهر بوشهر ازجمله محله دهدشتی، کوتی، بهبهانی، شنبدی، جبری و برخی از محله های قدیمی دیگر هنوز آیین دم دم سحری برگزار می شود.
شعرهای این آیین در شب های اول و آخرماه رمضان فرقی ندارد فقط در السلام و الوداع گفتن آن فرق دارد به این معنی که شب های اول خوانده می شود السلام یا شهر رمضان ولی درشب آخر الوداع یا رمضان گفته می شود و هر سلامی که درشعرهای شب اول وجود دارد، شب آخر الوداع خوانده می شود یعنی با ماه رمضان خداحافظی می شود.
ریتم دمام این نوع موسیقی با دمامی که قبل از مراسم سینه زنی نواخته می شود، فرق دارد و به صورت سه ضربی است و درهمان قالب، نوازنده دمام باید بداهه کند و بدون این که از قالب اصلی ریتم خارج شود، ریتم را خُرد کند.
نوازندگان این نوع موسیقی به طور معمول از یک ساعت و نیم قبل از اذان صبح، در کوچه ها شروع به نواختن می کنند و ۱۰ تا ۱۵دقیقه قبل از اذان به کار خود پایان می دهند.
خوردن سحری نوازندگان بیشتر قبل از نواختن دم دم سحری است و چند دقیقه قبل از اذان صبح که به خانه می رسند، آب یا نوشیدنی می نوشند تا درطول روز دچار تشنگی نشوند.
در روز عید فطر، پس از نماز عید نوازندگان دم دم سحری، دمام بر دوش، در کوچه ها راه می افتند و با ماه رمضان خداحافظی می کنند و بردرهرخانه ای، چند لحظه می ایستند و اشعار دم دم سحری می خوانند و به صاحبخانه و اهل منزل، عید مبارک می گویند.
صاحب خانه نیز به خاطر تشکر از نوازندگان که یک ماه در سحرگاه برای خوردن سحری، آنها را بیدار کرده اند، به عنوان تبرک یا عیدی، وجه نقد، شیرینی و یا آذوقه ای که در منزل دارند، به آنها می دهند.
این نه به خاطر حق الزحمه آنان است بلکه از قدیم این عیدی دادن مرسوم بوده و هیچ اجباری در آن نیست.
نوازندگان نیز عیدی و آذوقه ای که به دست آورده اند را برای مصرف خود استفاده نمی کنند و همه آنها و یا قسمتی از آنها را به مردم نیازمند و مستحق می دهند.

*آبی بنوش
منصوری گفت: آئین آبی بنوش یکی دیگر از آئین های سنتی استان بوشهر است که به دلیل هوای گرم و تشنگی که سبب آزار روزه داران می ‌شد در زمان ‌های گذشته به منظور بیدار کردن مردم برای خوردن آب ۱۰ دقیقه قبل از اذان صبح، موذنان نوای آبی بنوش را سرمی دادند.
وی افزود: این آئین همراه با شعرهایی از جمله ‘ آبی بنوش لعنت حق بر یزید کن’، ‘جان را فدای مرقد شاه شهید کن’، ‘آبی بنوش تشنه لبان را بیاد کن’، ‘لعنت به شمر و خولی و ابن زیاد کن’ از مضامین ابیاتی است که در فضای شهر طنین انداز می شد تا روزه داران بتوانند درهنگام سحر به راز و نیاز و خوردن سحری بپردازند.
وی یادآروشد: ندای آبی بنوش یکی از سنت های قدیمی رایج در شهرهای شمالی استان بوشهر بویژه بندرریگ است.

*گلی گشو، گره گشو
یکی دیگر از آئین های سنتی استان بوشهر ‘گلی گشو، گره گشو یا گره گشای’ است که به عنوان میراث ملی ناملموس و معنوی مردم این استان ثبت ملی شده است.
منصوری گفت: این آیین شبانه در نیمه ماه مبارک رمضان در میان مردم برگزار می شود.
وی ادامه داد: مراسم گلی گشو که به معنی گشوده شدن گره، برداشتن مانع و آسان شدن کار است هرچند دیگر در مرکز استان به فراموشی سپرده شده اما در برخی از شهرستان های شمالی به خصوص روستاها هنوز برگزار می شود.
مردم همزمان با ۱۵ رمضان اقدام به برگزاری جشن می کردند و حلوای برنجی که حلوای سنتی بوشهری هاست تهیه و برای شادی روح درگذشتگان خود بین هفت خانه تقسیم می کردند.
در این شب مقدس که مصادف با میلاد با سعادت حضرت امام حسن مجتبی (ع) است دسته های مختلف که عمده آنان از بچه های فقیر تشکیل می شود با در دست داشتن کیسه و سردادن جملاتی نظیرˈگره گشو سرت بشور، با آرد شوˈ اهالی را از آمدن خود به منازل خبر می دهند.
مردم نیز باریختن برنج، گندم، شکلات و تنقلات دیگر در کیسه های آنها با هدف گشوده شدن مشکلات از آنان پذیرایی می کنند.
بیشتر خانواده ها دو روز پیش از برگزاری این آئین، مقداری گندم خیس می کنند و در روز چهاردهم گندم ها را تفت داده تا در موقع آمدن گروه گلی گشو به آنها بدهند.
کودکان از درهر خانه ای که با دست پر برمی گردند آواز’ خونه گچی پر همچی’ˈ سر می دهند و اگر چیزی به آنها داده نشود با خنده ای گله آمیز و کودکانه آوای’ خونه گدا هیچیش ندا’ˈ یا ‘ˈخونه گدا خیرش ندا’ˈ را سر می دهند.

*مراسم احیا و روضه خوانی در ایام شهادت حضرت علی (ع)
با نزدیک شدن به شب ضربت حضرت علی (ع) و شب های قدر مراسم قرآن برسرگذاشتن و خواندن دعای جوشن کبیر درهمه مسجدها، حسینیه ها و حتی در برخی از خانه های مردم نیز برگزار و پس از آن مردم با خوردن سحری به خانه های خود بازمی گردند.
منصوری گفت: در گذشته مردم بویژه بانوان همزمان با ایام شهادت امیرالمومنین (ع) در خانه های خود مراسم دعای الغوث الغوث برپا می کردند به نحوی که هربندی که که از دعای جوشن کبیر می خواندند یک گره به نخی که با آبی دراین آیین متبرک شده بود، می زدند تا دعا تمام شود و آن بند با گره های زیاد به عنوان گردنبند مقدس را به گردن افراد مریض می انداختند تا شفا یابند.
یکی دیگر از آئین هایی که همزمان با ضربت خوردن و شهادت مولی متقیان حضرت علی (ع) برگزار می شود، سینه زنی سنتی و اجرای تعزیه است.
عزاداری سنتی استان بوشهر از سنت‌های ارزنده مردم این استان است که در ماه مبارک رمضان، محرم و صفر برگزار و به عنوان یکی از میراث ناملموس به ثبت ملی رسیده است.

*مراسم ۲۷ رمضان
منصوری بیان کرد: یکی دیگر از مراسم مهم استان بوشهر مراسم شب ۲۷ رمضان و به روایتی شب قدر است که به منظور آشنایی کودکان با مراسم سحری آنان را برای خوردن سحری از خواب بیدار می کنند.
وی اضافه کرد: غذای ویژه این شب شکر پلو با تخم مرغ آبپز یا مرغ است زیرا بچه ها غذای شیرین را دوست دارند.

* عید تلخک
کارشناس اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر گفت: درگذشته روز عید فطر مردم این استان بعد از اذان صبح به آرامستان می رفتند و سفره ای که حاوی شیرینی، حلوا و خرما بود می انداختند و بعد از آن برای نماز عید به مساجد و مصلی ها می رفتند.
سیل جمعیت نمازگزار همیشه بیش از ظرفیت مصلی و مسجدهای استان است به گونه ای که مردم حتی در خیابان ها در کنار هم می ایستند و نماز می خوانند، بعد از برپایی نماز عید فطر و صرف صبحانه مردم استان بوشهر آیین عید تلخک را بجا می آورند.
خانواده هایی که عزیزی از دست داده اند آئین عید تلخک را برگزار می کنند به این صورت که بانوان در خانه و مردان در مسجد می نشینند و آشنایان آنان برای تسلیت و همدردی به خانه های آنان می روند و با مسقطی، رنگینک، بامیه و زولبیا از آنان پذیرایی می شود.

*غذاهای محلی استان بوشهر در ماه رمضان
مردم استان بوشهر به طور معمول درافطارها غذایی سبک از جمله کماچ و گرده که نوعی نان شیرین سنتی استان، آش زرد، حلوای برنج، رنگینگ، زولبیا، بامیه و حلوای انگشت پیچ و در سحر نیز از غذاهای معمول خود که بیشتر یک وعده غذایی مانند ناهار است، صرف می کنند.
درسفره سحری بوشهری ها غذاهای متنوع از ماهی سرخ کرده، ماهی شکم پر، مرغ شکم پر، میگو پلو، قلیه ماهی و میگو و سایر غذاهای دیگر استفاده می شود.