خبر استان: کهن دیار بوشهر که از آن در زبان عربی به پدر شهرها (ابوشهر) یادشده دارای آیین ها و سنن بومی متعددی است و عمده این آیین ها موسیقایی و با چاشنی شادی و نشاط همراه است.
به گزارش خبر استان، بیشتر شهرهای ساحلی استان بوشهر به سبب واقع شدن بر کرانه دریای فارس دروازه ورود اقوام و ملل بوده اند که علاوه بر آیین های سنتی، مراسم و برنامه هایی را که مهاجران و مسافران از اقصی نقاط دنیا با خود به این بندرها می آورده اند، آنها را اقتباس کرده و با آیین ها و رسوم سنتی خود بومی سازی و اجرا می کرده اند.
همچنین با توجه به ساحل نشینی مردم بیشتر مناطق استان بوشهر و حرفه هایی نظیر ماهیگیری و دریانوردی برخی آیین های موسیقایی آنها با شغلی که داشته اند، مرتبط است و با همخوانی آنها هنگام کار باعث شور و نشاط و رفع خستگی آنها می شده است.
اما هم اکنون به سبب تغییر و تحولات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در دنیا و تغییر سبک زندگی مردم، در استان بوشهر نیز همانند اقصی نقاط دنیا و کشور بسیاری از این آیین ها و سنن در گذر زمان به سردی گراییده و یا بطور کامل از چرخه زندگی روزمره حذف شده و برگزاری آنها بصورت نمادین در قالب جشنواره ها خلاصه شده است.
شادی که امروز به گواهی بیشتر کارشناسان به عنوان حلقه مفقوده در جامعه ایرانی یاد می شود در گذشته بخش عمده ای از آن در قالب برگزاری آیین های سنتی رقم می خورد که با کمرنگ شدن آنها این شادی نیز رفته رفته از جامعه رخت بربسته است.
کارشناس مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر گفت: ساکنان این استان از دیرباز مردمانی شاد و خونگرم بوده اند که شادی در آیین های مختلفی از زندگی روزمره آنها متبلور است.
مرضیه منصوری افزود: موسیقی درمانی، عروسی، صید و صیادی، ختنه سوران از جمله مواردی است که همراه با موسیقی محلی و شاد بوده است.
**آیین موسیقی درمانی
این کارشناس با اشاره به موسیقی درمانی به عنوان یکی از آیین های سنتی بوشهر گفت: در این آیین ۲ ساز کوبه ای بزرگ و یک ساز کوبه ای کوچک که نام آن ‘شیخ فرج’ است برای درمان کسی که دچار بیماری روانی ( دراصطلاح محلی قدیمی های بوشهر ‘جن زده یا جنی’ ) شده مورد استفاده قرار می گیرد که با آهنگ خاصی می نواختند و این اعتقاد وجود داشت که جن از جسم و روح فرد جن زده با نواختن ساز شیخ فرج، دور می شود.
وی افزود: فرد ساز زن در آیین موسیقی درمانی ‘بوعذار’ نامیده می شود که این آیین هنوز هم در جزیره های خارگ و شیف از توابع شهرستان بوشهر برگزار می شود.
**آیین ختنه سوران
کارشناس مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر در ارتباط با آیین ختنه‌سوران گفت: این آیین جشنی است که به مناسبت سلامتی کودک پس از اجرای سنت ختنه برپا می‌شود.
وی ادامه داد: در این آیین که بیشتر با موسیقی محلی همراه است بعد از عمل ختنه اقوام و بستگان و دوستان که در مجلس حضور دارند به اندازه سخاوت و توان خود مبلغی پول و کادویی به عنوان هدیه به کودک داده و رویش را می‌بوسند.
**خیام خوانی محفلی
منصوری اظهار کرد: خیام خوانی محفلی که با خوانش دوبیتی های خیام انجام می گیرد از دیگر آیین های بوشهر است که بطور معمول با رنگ و بوی شادی اجرا می شود.
وی افزود: خیام خوانی در موسیقی بوشهر شکلی منحصر به فرد دارد و جزئی از موسیقی محفلی و خصوصی مردم است.
منصوری ادامه داد: این نوع از اجرا به شکل بخش های متناوب ساز و آواز و گاه توامان ارائه می شود و خیامی را بزرگترها و با تجربه ترهای مجلس شروع می کنند.
وی بیان کرد: این محفل با آواز شروع می شود و اغلب اشعاری از حافظ را برای مقدمه انتخاب می کنند و پس از آن از اشعار خیام را با آواز و آهنگین می خوانند که حاضران در محفل نیز با دست زدن به سبک خاص آنها را همراهی می کنند.
منصوری ادامه داد: ساز اصلی خیامی در بوشهر فلوت است که به همراهی دایره و ضرب نواخته می شود.
**آیین های ویژه جشن عروسی
وی در ارتباط با آیین های شاد مرتبط با جشن های عروسی گفت: این جشن از نامزدی تا زمانی که عروس راهی خانه بخت می شود در قالب آیین های حنا بندان، سرتراشون، پا اندازون، رقص یزله، بردن عروس با موسیقی محلی و بیت خوانی توسط مادر داماد همراه است که با جشن و موسیقی محلی برگزار می شود.
** حنا بندان
منصوری یادآور شد: در این آیین فامیل و بستگان داماد در شب پیش از روز عروسی به خانه عروس رفته و با گذاشتن حنا روی دست و پای داماد و عروس این آیین را برگزار می کنند.
وی ادامه داد: این آیین همراه با خواندن اشعاری همچون ‘عروس حنا می بنده، دل به خدا می بنده’ برگزار می شود.
منصوری اظهارکرد: اکنون در بسیاری از مناطق این استان حنا را روی یک برگ نارنج یا یک اسکناس زده و روی دست عروس و داماد می گذارند.
** سرتراشون
وی ادامه داد: در این آیین که اصلاح نمادین سر داماد توسط آرایشگر محلی است مدعوین هدایای نقدی خود را بصورت شاباش به داماد هدیه می کنند که این آیین با موسیقی محلی همراه است و نوعی جشن شاد محسوب می شود.
**پا اندازون
منصوری اضافه کرد: در آیین پااندازون طبق رسم وقتی عروس نزدیک خانه داماد شد، تا زمانی که هدیه ای گرانبها از پدر شوهر و یا مادر شوهر خود دریافت نکند، پا به خانه داماد نمی گذارد.
وی گفت:، این هدیه شامل پول، گبه، قالی و غیره است که عروس پس از دریافت هدیه و احساس رضایت، برای اولین بار پا به خانه داماد می گذارد.
**رقص یزله
کارشناس مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر گفت: رقص دسته جمعی یزله از دیگر آیین های شاد مرتبط با جشن های عروسی است که این آیین در مناطق شمالی استان به رقص دواره معروف است.
منصوری ادامه داد: در این آیین نوازنده نی انبان حرکت می کند و سایرین نیز با رقص دایره ای با حرکت خاص دست و پا (تا حدودی شبیه به رقص کردی) دایره وار به حرکت درآمده و این آیین را برگزار می کنند.
**آیین های ویژه ماه گرفتگی و خورشید گرفتگی
وی ادامه داد: مردم بوشهر در قدیم در هنگام ماه‌گرفتگی به پشت بام می‌رفتند و با کوبیدن روی تشت مسی و ایجاد سر و صدای زیاد و خواندن این شعر ‘سبیل پلنگی ماه ول کن تا بیا’ سبیل پلنگی موجودی خیالی بوده که مردم معتقد بودند که هنگام ماه گرفتگی ماه را اسیر می کند.
منصوری افزود: مردم با برگزاری این آیین خواستار جدایی آن از ماه می شدند که این آیین نیز به نوعی تداعی گر سبک و سیاق شادی است.
**آیین طلب باران
مدیرکل امور اجتماعی استانداری بوشهر گفت: یکی از آیین های سنتی بوشهری ها مراسم ویژه گلین است که با نام‌های مشابهی در سایر نقاط ایران نیز برگزار می‌شود.
عباس برزگرزاده افزود: در هنگام خشکسالی و کمبود آب در سطح استان مردم با رفتن به سمت دریا و پختن آش محلی به همراه شخصی به نام گلی (فردی ژنده پوش) مراسم دعای باران (گلی گلینا) می خواندند که آیین اکنون نیز در برخی از مناطق استان رواج دارد.
وی اضافه کرد: آیین طلب باران، سنتی دیرینه است که ریشه در اعتقادات مردم دارد و این رسم نه تنها در شهرستان های مختلف استان بوشهر بلکه به شیوه های مختلف در سایر استان های جنوبی کشور در هنگام خشکسالی و کم بارشی برگزار می شود.
برزگر ادامه داد: این آیین از دیرباز در بین مردم اجرا می شده و با توجه به اهمیت باران در زندگی مردم استان و بویژه روستائیان هر سالی که باران دیر ببارد آن را به برگزار می کردند.
وی یادآور شد: در این آیین کار با بچه هایی شروع می شود که یکی از آنها به عنوان سردسته و یا گلی که با در دست داشتن چوب و دمام شروع به شعرخوانی و آواز خوانی در طلب باران از خداوند می کنند.
برزگرزاده ادامه داد: افراد گروه نیز یکصدا با زدن سنگ هایی که در دست دارند، به همدیگر شروع به زمزمه اشعار طلب باران می کنند و همراهان در حالیکه گلی پیشتاز آنان است با خواندن ترانه آهنگین و اشعاری مانند:
‘می خیم (می خواهیم) بریم (برویم) قبله دعا، بلکه خدا رحمش بیا’
‘الله تو بزن بارون/ سی مای (برای ما که) عیالوارون (عیالوار هستیم)’
‘مشکولکم (مشک کوچک من)خشکن (خشک هست)خدا اوش (آبش) بده’
‘اور (ابر)، تو آسمون نیسی (نیست)، گندم تو زمین پیسی (پوسید)’
‘ای خدا بارون بزن ما تشنه مونه (هستیم)، سنگ آسک (آسیاب) کوله مونه (روی دوشمان است)’
‘گل گلی نو، شاه زلی نو، خرما و جو بردار و بیو (بیا)’
‘تا بریم قبله دعا، بلکه خدا رحمش بیا’
وی گفت: آنها خانه به خانه برای جمع آوری آذوقه از جمله خرما، آرد، جو یا گندم سر می زنند و گروه به در هر خانه ای که می رسند یکی از افراد آن خانه، از پشت بام ، پیاله ای آب را روی گلی و همراهان او می پاشد با پاشیده شدن آب، آنان بلادرنگ می گویند’ نه اوبی (آب نبود)، بارون بی (بود)’.
برزگرزاده ادامه داد: در پایان این آیین، گروه گلی هدایایی را که جمع آوری کرده اند برای تهیه حلوا خرمایی (رنگینگ) یا خمیر به خانه بزرگتر یا سردسته گروه برده و مقداری از آن را به امید بارش رحمت الهی بین نیازمندان روستا تقسیم می کنند.
وی گفت: این آیین به عنوان یکی از آیین سنن بوشهری در قالب جشنواره مختلف کشوری نیز برگزار شده که بطور معمول با استقبال خوبی از سوی بینندگان همراه بوده است.
**نیمه خوانی
برزگرزاده در ارتباط با آیین نیمه خوانی گفت: این گونه‌ای از آوازخوانیِ کار است که بطور معمول در میان جاشوان (خدمه شناورها) و باربران تخلیه لنج‌ها و قایق‌ها رواج دارد.
وی یادآور شد: این کارگران از نیمه‌خوانی برای کاستن از خسته‌کننده بودنِ کارهای یکنواختی که بطور جمعی انجام می‌دهند، استفاده می‌کنند، نیمه خوانی ها تنها ابزاری سرگرم‌کننده نیست بلکه ماهیگیران و دریانوردان را به هیجان می‌آورد و نیرو و توان کارشان را افزون‌تر می‌کند.
برزگرزاده ادامه داد: در نِیمه‌خوانی، یک نفر به نام سرخوان بیتی یا واژه‌هایی را ادا می‌کند و جمعِ دیگر کارگران با ترجیع‌بندی که معنای خاصی ندارد از جمله ‘هِلِه‌مالی’ پاسخ او را می‌دهند.
وی افزود: از انواع نِیمه خوانی می‌توان به نِیمه‌خوانی پاروزنی (نِیمه‌خوانی مِیداف)، نِیمه‌خوانی بادبان‌کشی (نِیمه‌خوانی شراع)، نِیمه‌خوانی لنگرکشی یا گرگورکشی، نِیمه‌خوانی راهی‌کردنِ لنج به دریا (نیمه‌خوانی اوشار)، اشاره کرد.
برزگرزاده اظهار داشت: هر نِیمه‌خوانی، بنا به نوعی که خوانش می شده ضرب‌آهنگ ویژه و جدا دارد که به سبک یا سنگین بودن نوع کار یا مراسم مرتبط است.
**تلاش سمن ها برای احیای آیین های سنتی بوشهر
مدیرکل امور اجتماعی استانداری بوشهر گفت: به دلیل اینکه برگزاری بسیاری از آیین و سنن بوشهر در گذر زمان کمرنگ شده و یا بطور کامل حذف شده است.
برزگرزاده افزود: در این ارتباط برخی سازمان مردم نهاد (سمن) از جمله ‘ماندستان آیین بوشهر’ به عنوان یکی از ظرفیت های مردمی برای احیای این آیین ها و سنن قدیمی به عنوان میراث ناملموس استان تلاش می کنند.
** ۴۳ اثر معنوی و ناملموس استان بوشهر ثبت ملی شده است
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر گفت: تاکنون ۴۳ اثر ناملموس شامل بازی های بومی محلی، صنایع دستی، غذاهای بومی محلی، مراسم آیینی، موسیقی، ابزارآلات موسیقی و ۳۰۰ اثر ملموس شامل بناها، محوطه ها و آثار تاریخی این استان در فهرست اثار ملی به ثبت رسیده است.
ناصر امیر زاده افزود: بیت خوانی یا سرور که در مراسم شادی و غم اجرا می شود، آواز مقامی بیدگونی که در مناطق شبانکاره، سعدآباد و بخش هایی از شهرستان های گناوه و دیلم به شیوه های مختلف در مراسم آیینی مورد استفاده قرار می گیرد از جمله آثار ناملموس ثبت شده استان بوشهر در فهرست آثار ملی کشور است.
