ندای استان:تاریخ غنی بوشهر برخاسته از آداب و سنن گذشتگان است که ریشه در فرهنگ دینی آنان دارد و در هر مناسبتی برنامه‌های آیینی و خاص، جایگاه ویژه‌ای در بین مردمان این دیار داشته است.
به گزارش ندای استان،بوشهر یکی از استان‌هایی است که مردمان آن مانند سایر نقاط کشور و دنیا در مناسبت‌های مختلف به خصوص ماه مبارک رمضان آئین‌ها و سنت‌های مختلفی دارند که برای حفظ این آئین‌ها بخشی از آنها در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده تا به این صورت این رسم‌ها به نسل‌های آینده یادآوری شود.
تاکنون ۱۰ آیین معنوی و اثر ناملموس فرهنگی مرتبط با ماه مبارک رمضان در استان بوشهر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
شیوه پخت حلوای انگشت پیچ، رنگینگ که از خرما میوه بومی محلی درست می‌شود، آش بوشهری و پخت گرده محلی چهار غذای بومی مناطق مختلف این استان که پای ثابت سفره افطار مردم بوشهر است و در دیگر مراسم آیینی سال هم به عنوان نذری پخت و تقسیم می‌شود .
سینه زنی بوشهری، سنج و دمام و پا منبری نیز از جمله دیگر آیین‌هایی است که در بوشهر جایگاه خاصی دارند و در ایام سوگواری و عزاداری اجرا می‌شود و در شب‌های قدر به طور ویژه مردم بوشهر با برگزاری چنین مراسمی به عزاداری می‌پردازند.
نون پوشی، گره گشو و دُم دُم سحری از دیگر آیین‌های مختص ماه مبارک رمضان در استان بوشهر است که به ثبت ملی رسیده‌است.
پیشوازی رمضان
در بسیاری از مناطق و شهرستان‌های استان بوشهر، مردم برای آمادگی هرچه بیشتر برای روزه گرفتن و اینکه ممکن است ماه مبارک ۲۸ یا ۲۹ روزه شود به پیشوازی ماه رمضان می‌روند و می‌گویند’ می ریم جلوماه رمضان’ و سه روز آخر ماه شعبان را روزه می‌گیرند و معتقدند که روزه گرفتن در این سه روز ثواب بیشتری دارد.
برخی در روز ۲۷ ماه رجب روزه می‌گیرند که به آن روزه ۷۰ ساله می‌گویند یعنی اینکه هرکسی در این روز روزه بگیرد مثل کسی است که ۷۰ سال روزه گرفته است و ثواب و اجر زیادی دارد.
آماده کردن مساجد و حسینیه‌ها
آماده کردن مساجد، حسینیه ها و تکایا برای پذیرایی از حضور مردم، برگزاری مقابله خوانی قرآن و برپایی شب های قدر از دیگر کارهایی است که مردم استان بوشهر به عنوان یک رسم هرساله برای رمضان و محرم انجام می‌دهند.
دُم دُم سحری ساعتی برای بیدارباش
سال‌ها گذشته است اما با همه هیاهوی پر زرق و برق زندگی ماشینی هنوز آیین‌هایی هستند که پابرجا مانده و در بین مردم جایگاه مقدسی دارند یکی از این آیین‌ها مراسم دُم دُم سحری ماه مبارک رمضان است که آیینی قدیمی در استان بوشهر به شمار می‌رود.
درقدیم امکانات پیشرفته مثل ساعت زنگ دار، رادیو و تلویزیون، تلفن گوشی همراه، رایانه وغیره نبوده که در سحرهای ماه مبارک رمضان، مردم با صدای آن بیدار شوند به همین دلیل ازهمان ایام آیینی به نام دُم دُم سحری بوده که مردم با صدای آن در وقت سحر بیدار می‌شدند.
واژه دُم دُم سحری در اصل دَم سحری بوده یعنی دَم سحر، وقت سحر یا نزدیک به سحر است افرادی که دُم دُم سحری اجرا می کردند به طور معمول سه تا چهار نفر بوده اند که به صورت گروهی اشعاری در وصف ماه رمضان می‌خواندند.
در قدیم با آواز دم دم سحری سازی زده نمی‌شد فقط دعایی خوانده می‌شد و با تک تک زدن (در زدن) چون همه درهای منازل از جنس چوب بوده مردم را در هنگام سحر با این روش بیدار می‌کردند و بعدها کم کم دَمام به این موسیقی اضافه شد.
اشعاری که در این نوع موسیقی خوانده می‌شود شامل محمد یا رسول الله، علیاً یا ولی الله، السلام السلام یا شهر رمضان، یا شهر صیام علیک السلام، هذا شهر المغفره یا شهر مبروک علیک السلام، آمنک الله بالله اَسکنک الله جنه،رحیم الله لدنهُ ، جمیعاً النّار و العذاب، عبادالله ذکرالله یرحمکم الله، لا اله الا الله، یا ایها المومنون، یا ایها المسلمون است.
افزون براین شعر فارسی با این عبارت ‘ خداوندا تو ستاری، همه خوابند تو بیداری، به حق خود که بیداری، همه عالم نگه داری’ در آیین دم دم سحری خوانده می‌شود.
اگرچه امروز مردم با انواع ابزارها، نیازی به بیدار شدن با آهنگ دم دم سحری ندارند و این نوا در پشت دیوارهای بلند برج‌ها و آپارتمان‌ها گم شده، اما هنوز این آیین در محله‌های قدیمی بوشهر از جمله دهدشتی، کوتی، بهبهانی، شنبدی، جبری و برخی از محله‌های قدیمی دیگر شهر بوشهر زنده نگه داشته‌اند.
اشعار این آیین در شب‌های اول و آخرماه رمضان، فرقی ندارد فقط در السلام و الوداع گفتن آن فرق دارد به این معنی که شب‌های اول خوانده می‌شود السلام یا شهر رمضان ولی شب آخر خوانده می شود الوداع یا رمضان و هر السلامی که در اشعار شب اول وجود دارد، شب آخر الوداع خوانده می‌شود یعنی با ماه رمضان خداحافظی می‌شود.
ریتم دمام این نوع موسیقی با دمامی که قبل از مراسم سینه زنی نواخته می‌شود، فرق دارد و به صورت سه ضربی است و درهمان قالب، نوازنده دمام باید بداهه کند و بدون این که از قالب اصلی ریتم خارج شود، ریتم را خُرد کند.
نوازندگان این نوع موسیقی به طور معمول از یک ساعت و نیم قبل از اذان صبح، در کوچه‌ها شروع به نواختن می‌کنند و ۱۰ تا ۱۵دقیقه قبل از اذان به کار خود به پایان می‌دهند؛ خوردن سحری نوازندگان اغلب قبل از نواختن دم دم سحری است و چند دقیقه قبل از اذان صبح که به خانه می‌رسند، آب یا نوشیدنی می‌نوشند تا مبادا درطول روز دچار تشنگی شوند.
در روز عید فطر، پس از نماز عید نوازندگان دم دم سحری، دمام بر دوش، در کوچه‌ها راه می‌افتند و با ماه رمضان خداحافظی می‌کنند و بر در هرخانه ای، چند لحظه می‌ایستند و اشعار دم دم سحری می‌خوانند و به صاحب‌خانه و اهل منزل، عید مبارک می‌گویند.
صاحب خانه نیز به خاطر تشکر از نوازندگان که یک ماه در سحرگاه برای خوردن سحری، آنها را بیدار کرده اند، به عنوان تبرک یا عیدی، وجه نقد، یا شیرینی و یا آذوقه ای که در منزل دارند، به آنها می دهند البته این نه به خاطر حق الزحمه آنان است بلکه از قدیم این عیدی دادن مرسوم بوده و هیچ اجباری در آن نیست؛ نوازندگان نیز عیدی و آذوقه ای که به دست آورده اند را برای مصرف خود استفاده نمی کنند و همه آنها و یا قسمتی از آنها را به مردم تهیدست و مستحق می‌دهند.
دراین آیین ۲ مرد یکی مسن و دیگری جوان که بیشتر پدر و پسر هستند فانوس به دست و دمام به دوش می‌گرفتند و با سردادن نوای دلنشین دم دم سحری محله‌ها را کوچه به کوچه و خانه به خانه می‌گشتند.
آبی بنوش
درشهرهای شمالی استان بوشهر هم رد پای سنت‌های زیبای گذشته دیده می‌شود، سنت‌هایی که فارغ از سن، جنس و طبقه افراد، بهانه خوبی برای نزدیکی آنان به یکدیگر است.
آیین ‘آبی بنوش’ یکی از سنت‌های رایج در شهرهای شمالی و حتی جنوبی استان بوشهر است که در آن ۱۰ دقیقه پیش از اذان صبح با پخش نوای “آبی بنوش لعنت حق بر یزید کن جان فدای تربت پاک شهید کن” از بلندگوی مساجد محله‌ها، مردم را برای نوشیدن آب پیش از اذان صبح از خواب بیدار می‌کنند.
‘گلی گشو’،
آئین شبانه گِلی گشو، گره گشو’ یا ‘گره گشای یکی دیگر از سنت‌های به جای مانده گذشتگان این شهرها است که در شب ۱۵ ماه مبارک رمضان در میان اهالی مرسوم است.
مراسم گلی گشو که به معنی گشوده شدن گره، باز شدن گره، برطرف شدن مانع و آسان شدن کار است، هرچند دیگر در مرکز استان به فراموشی سپرده شده اما رگه‌هایی از آن را می‌توان در برخی شهرستان‌های استان بویژه در روستاها دید.
در این شب مقدس که مصادف با میلاد باسعادت حضرت امام حسن مجتبی (ع) است دسته‌ها مختلف که عمده آنان از بچه‌های فقیر تشکیل می‌شود با در دست داشتن کیسه و سردادن جملاتی نظیر ‘گره گشو سرت بشور، با آرد شو’ اهالی را از آمدن خود به منازل خبر می‌دهند.
مردم نیز با ریختن برنج، گندم، شکلات و تنقلات دیگر در کیسه‌های آنها با هدف گشوده شدن مشکلات از آنان پذیرایی می‌کنند و بیشتر خانواده‌ها ۲ روز پیش از برگزاری این‌آیین، مقداری گندم خیس می‌کنند و در روز چهاردهم گندم‌ها را تفت داده تا در موقع آمدن گروه گلی گشو به آنها بدهند.
کودکان از در هر خانه ای که با دست پر برمی‌گردند آواز ‘خونه گچی پر همچی‘ سر می دهند و اگر چیزی به آنها داده نشود با خنده ای گله آمیز و کودکانه آوای ‘خونه گدا هیچیش ندا‘ یا ‘خونه گدا خیرش ندا’ را سر می دهند.
پس از آئین گره گشو که در نیمه ماه مبارک رمضان برگزار می شود با نزدیک شدن به شب ضربت حضرت علی (ع) و شب‌های قدر مراسم قرآن برسرگذاشتن و خواندن دعای جوشن کبیر درهمه مسجدها، حسینیه‌ها و حتی در برخی از خانه‌های مردم نیز برگزار و پس از آن مردم با خوردن سحری به خانه‌های خود بازمی گردند.
رمضان، ماه دورهمی های قرآنی و معنوی در بوشهر
یکی از آیین‌های معنوی که از گذشته‌های دور برای بوشهری‌ها برجای مانده و تقویت شده است، برگزاری دورهمی‌ها و مجالس قرآنی با عنوان ‘مقابله خوانی’ است که هر شب ماه مبارک رمضان درحسینیه‌ها، مساجد، تکایا و خانه ها از اول تا پایان ماه مبارک برگزار می‌شود.
مجالس مقابله خوانی قرآن سنتی قدیمی است که در ماه مبارک رمضان در استان بوشهر برگزار و گذشت زمان نه تنها آن را کمرنگ نکرده بلکه هر سال پررنگ تر از گذشته برگزار می‌شود مردم برای برگزاری آئین مقابله خوانی قرآن گروه گروه بعد از افطار در حسینیه‌ها، مساجد، تکایا و برخی منازل در محله‌های قدیمی شهر جمع می‌شوند و به خواندن قرآن می‌پردازند.
مجالس مقابله خوانی قرآن به دلیل اینکه مردم از افراد کوچک و بزرگ درمقابل هم می‌نشینند و به صورت حلقه وار قرآن می‌خوانند به این نام معروف است.
در آئین مقابله خوانی قرآن کریم مردم گرداگرد یکدیگر می‌نشینند و در شب‌های ماه مبارک رمضان هر شب یک جزو از قرآن کریم را تلاوت می‌کنند که این تلاوت با مشارکت حاضران است و یک نفر هم که به قرائت کلام الهی تسلط بیشتری دارد مجلس را اداره می کند.
مراسم احیا و روضه خوانی در ایام شهادت حضرت علی (ع)
با نزدیک شدن به شب ضربت حضرت علی (ع) و شب های قدر مراسم قرآن برسرگذاشتن و خواندن دعای جوشن کبیر درهمه مسجدها، حسینیه ها و حتی در برخی از خانه های مردم نیز برگزار و پس از آن مردم با خوردن سحری به خانه های خود بازمی گردند.
در گذشته مردم بویژه بانوان همزمان با ایام شهادت امیرالمومنین (ع) در خانه های خود مراسم دعای الغوث الغوث برپا می کردند به نحوی که هربندی که که از دعای جوشن کبیر می خواندند یک گره به نخی که با آبی دراین آیین متبرک شده بود، می زدند تا دعا تمام شود و آن بند با گره های زیاد به عنوان گردنبند مقدس را به گردن افراد مریض می انداختند تا شفا یابند.
یکی دیگر از آئین‌هایی که همزمان با ضربت خوردن و شهادت مولی متقیان حضرت علی (ع) برگزار می‌شود، سینه زنی سنتی و اجرای تعزیه است.
عزاداری سنتی استان بوشهر از سنت‌های ارزنده مردم این استان است که در ماه مبارک رمضان، محرم و صفر برگزار و به عنوان یکی از میراث ناملموس به ثبت ملی رسیده است.
مراسم ۲۷ رمضان
یکی دیگر از مراسم مهم استان بوشهر مراسم شب ۲۷ رمضان و به روایتی شب قدر است که به منظور آشنایی کودکان با مراسم سحری آنان را برای خوردن سحری از خواب بیدار می‌کنند و غذای ویژه این شب شکر پلو با تخم مرغ آب پز یا مرغ است زیرا بچه ها غذای شیرین را دوست دارند.
عید تلخک
درگذشته روز عید فطر مردم این استان بعد از اذان صبح به آرامستان می‌رفتند و سفره‌ای که حاوی شیرینی، حلوا و خرما بود می‌انداختند و بعد از آن برای نماز عید به مساجد و مصلی ها می‌رفتند.
سیل جمعیت نمازگزار همیشه بیش از ظرفیت مصلی و مسجدهای استان است به گونه‌ای که مردم حتی در خیابان‌ها در کنار هم می‌ایستند و نماز می‌خوانند، بعد از برپایی نماز عید فطر و صرف صبحانه مردم استان بوشهر آیین عید تلخک را بجا می‌آورند.
خانواده‌هایی که عزیزی از دست داده‌اند آئین عید تلخک را برگزار می‌کنند به این صورت که بانوان در خانه و مردان در مسجد می‌نشینند و آشنایان آنان برای تسلیت و همدردی به خانه های آنان می روند و با مسقطی، رنگینک، بامیه و زولبیا از آنان پذیرایی می‌شود.
غذاهای محلی استان بوشهر در ماه رمضان
مردم استان بوشهر به طور معمول در افطارها غذایی سبک از جمله کماچ و گرده که نوعی نان شیرین سنتی، آش زرد، حلوای برنج، رنگینگ، زولبیا، بامیه و حلوای انگشت پیچ و در سحر نیز از غذاهای معمول خود که بیشتر یک وعده غذایی مانند ناهار است، صرف می‌کنند.
در سفره سحری بوشهری ها غذاهای متنوع از ماهی سرخ کرده، ماهی شکم پر، مرغ شکم پر، میگو پلو، قلیه ماهی و میگو و سایر غذاهای دیگر استفاده می شود.
- منبع خبر : ایرنا
