آداب و رسوم مردم بوشهر درماه مبارک رمضان

به گزارش خبر استان، سالها گذشته است اما با همه هیاهوی پر زرق و برق زندگی ماشینی هنوز آئینهایی هستند که پابرجا مانده و در بین مردم جایگاه مقدسی دارند.
یکی از آئینهایی که بیشتر مردم کشور و استان بوشهر به آن توجه دارند، پیشواز ماه مبارک رمضان است که مردم با غبار روبی مسجدها، برای پذیرایی از مومنان در طول ماه مبارک رمضان آماده می شوند.
همچنین بیشتر مردم استان بوشهر چند روز پیش از آغاز ماه مبارک رمضان به رسم پیشواز روزه می گیرند.
‘دم دم سحری ماه رمضان’ یکی از آئینهای سنتی و قدیمی استان بوشهر استکه برای بیدار شدن روزه داران مورد استفاده قرار می گرفته است.
در قدیم امکانات پیشرفته ای مثل ساعت زنگ دار، رادیو و تلویزیون، تلفن گوشی همراه، رایانه و غیره نبود که در سحرهای ماه مبارک رمضان، مردم با صدای آن بیدار شوند به همین دلیل ازهمان روزها آئینی به نام دُم دُم سحری بود که مردم با صدای آن در وقت سحر بیدار می شدند.
واژه دُم دُم سحری در اصل دَم سحری است یعنی دَم سحر، وقت سحر یا نزدیک به سحر است افرادی که دم دم سحری اجرا می کردند به طور معمول سه تا چهار نفر بوده اند که به صورت گروهی شعرهایی در وصف ماه رمضان می خواندند.
در قدیم با آواز دم دم سحری سازی زده نمی شد، فقط دعایی خوانده می شد و با تک تک زدن (دق الباب) چون همه دربهای منازل از جنس چوب بود مردم را در هنگام سحر با دق الباب بیدار می کردند و بعدها کم کم دمام بعنوان یکی از آلات موسیقی به آن اضافه شد.
شعرهایی که در این آئین خوانده می شود شامل محمد یا رسول الله، علیاً یا ولی الله، السلام السلام یا شهر رمضان یا شهر صیام علیک السلام، هذا شهر المغفره یا شهر مبروک علیک السلام، آمنک الله بالله اَسکنک الله جنه، رحیم الله لدنهُ ، جمیعاً النّار و العذاب، عبادالله ذکرالله یرحم کم الله، لا اله الا الله، یاایهاالمومنون، یا ایها المسلمون است.
علاوه براین شعر فارسی آن نیز با این عبارت ‘خداوندا تو ستاری، همه خوابند تو بیداری، به حق خود که بیداری، همه عالم نگه داری ‘ˈ در این آئین خوانده می شود.
اگرچه هم اکنون آئین دم دم سحری کم رنگ شده ولی در بعضی از محله های قدیمی بوشهر ازجمله محله دهدشتی، کوتی، بهبهانی، شنبدی، جبری و برخی از محله های قدیمی دیگر بوشهر این آئین را زنده نگه داشته اند.
شعرهای این آئین در شب های اول و آخرماه رمضان فرقی ندارد فقط در السلام و الوداع گفتن آن فرق دارد به این معنی که شب های اول خوانده می شود السلام یا شهر رمضان ولی درشب آخر خوانده می شود الوداع یا رمضان و هر سلامی که درشعرهای شب اول وجود دارد، شب آخر الوداع خوانده می شود یعنی با ماه رمضان خداحافظی می شود.
ریتم دمام این نوع موسیقی با دمامی که قبل از مراسم سینه زنی نواخته می شود، فرق دارد و به صورت سه ضربی است و درهمان قالب، نوازنده دمام باید بداهه کند و بدون این که از قالب اصلی ریتم خارج شود، ریتم را خُرد کند.
نوازندگان این نوع موسیقی به طور معمول از یک ساعت و نیم قبل از اذان صبح، در کوچه ها شروع به نواختن می کنند و ۱۰ تا ۱۵دقیقه قبل از اذان به کار خود به پایان می دهند.
خوردن سحری نوازندگان اغلب قبل از نواختن دم دم سحری است و چند دقیقه قبل از اذان صبح که به خانه می رسند، آب یا نوشیدنی می نوشند تا درطول روز دچار تشنگی نشوند.
اگرچه امروز مردم با انواع ابزارها، نیازی به بیدار شدن با آهنگ دم دم سحری ندارند و این نوا در پشت دیوارهای بلند برج ها و آپارتمان ها گم شده، اما هنوز این آئین در محله های قدیمی بوشهر اجرا می شود.
درشهرهای شمالی استان بوشهر هم رد پای سنت های زیبای گذشته دیده می شود، سنت هایی که فارغ از سن، جنس و طبقه افراد، بهانه خوبی برای نزدیکی آنان به یکدیگر است.
یکی دیگر از آئین های سنتی رایج در شهرهای شمالی و حتی جنوبی استان بوشهردر ماه مبارک رمضان ‘ˈآبی بنوش’ˈ است که در آن ۱۰ دقیقه پیش از اذان صبح با پخش نوای’ ˈآبی بنوش لعنت حق بر یزید کن ، جان فدای تربت پاک شهید کن’ˈ از بلندگوی مسجد محله ها، مردم را برای نوشیدن آب پیش از اذان صبح از خواب بیدار می کنند.
یکی دیگر از آئین هایی که بعنوان میراث ملی ناملموس استان بوشهر ثبت ملی شده است آئین شبانه ‘ˈگلی گشو’ˈ، ‘گره گشو’ˈ یا ‘ˈگره گشای’ˈ است، طوریکه در شب ۱۵ ماه مبارک رمضان در میان اهالی مرسوم است.
مراسم گلی گشو که به معنی گشوده شدن گره، باز شدن گره، آسان شدن کار است، هرچند دیگر در مرکز استان به فراموشی سپرده شده اما رگه هایی از آن را می توان در برخی شهرستانهای استان بویژه در روستاها دید.
در این شب مقدس که مصادف با میلاد باسعادت حضرت امام حسن مجتبی (ع) است دسته های مختلف که عمده آنان از بچه های فقیر تشکیل می شود با در دست داشتن کیسه و سردادن جملاتی نظیر ˈگره گشو سرت بشور، با آرد شوˈ اهالی از آمدن خود به منازل خبر می دهند.
مردم نیز باریختن برنج، گندم، شکلات و تنقلات دیگر در کیسه هایشان با هدف گشوده شدن مشکلات از آنان پذیرایی می کنند.
بیشتر خانواده ها دو روز پیش از برگزاری این آئین، مقداری گندم خیس می کنند و در روز چهاردهم گندم ها را تفت داده تا در موقع آمدن گروه گلی گشو به آنها می دهند.
کودکان از درهر خانه ای که با دست پر برمی گردند آواز’ خونه گچی پر همچی’ˈ سر می دهند و اگر چیزی به آنها داده نشود با خنده ای گله آمیز و کودکانه آوای’ خونه گدا هیچیش ندا’ˈ یا ‘ˈخونه گدا خیرش ندا’ˈ را سر می دهند.
پس از آئین گره گشو که در نیمه ماه مبارک رمضان برگزار می شود با نزدیک شدن به شب ضربت حضرت علی (ع) و شبهای قدر مراسم قرآن برسرگذاشتن و خواندن دعای جوشن کبیر درهمه مسجدها، حسینیه ها و حتی در برخی از خانه های مردم نیز برگزار و پس از آن مردم با خوردن سحری به خانه های خود بازمی گردند.
یکی دیگر از آئین هایی که همزمان با ضربت خوردن و شهادت مولی متقیان حضرت علی (ع) برگزار می شود، سینه زنی سنتی و اجرای تعزیه است.
این آئین با حضور دسته‌های سینه زنی و سنج دمام با شور و هیجان خاصی در بوشهر برگزار می شود.
عزاداری سنتی استان بوشهر از سنت‌های ارزنده مردم این استان است که در ماه مبارک رمضان، محرم و صفر با وجود شیوه های جدید عزاداری همچنان عزاداری مورد علاقه مردم این استان است.
این نوع سینه زنی به صورت دایره ای است و مداح در میان سینه زنان مداحی می کند و به صورت مواج و دایره ای به سینه زدن مشغول می‌شوند که بسیار تماشایی و غم انگیز برگزار می‌شود.
یکی دیگر از مراسم مهم استان بوشهر مراسم شب ۲۷ رمضان و به روایتی شب قدر است که به منظور آشنایی کودکان با مراسم سحری در آئین های ماه مبارک رمضان، کودکان را برای خوردن سحری از خواب بیدار می کنند.
غذای مخصوص این شب شکر پلو با تخم مرغ یا مرغ است زیرا بچه ها غذای شیرین را دوست دارند.
در روز عید فطر نیز مردم استان بوشهر همانند دیگر استانها از صبح زود خود را برای خواندن نماز عید به مصلی و مسجد می رسانند.
سیل جمعیت نمازگزار همیشه بیش از ظرفیت مصلی و مسجدهای استان است به گونه ای که مردم حتی در خیابانها در کنار هم می ایستند و نماز عید فطر را به جا می آورند.
بعد از برپایی نماز و صرف صبحانه مردم استان بوشهر آئین عید تلخک را که به جا می آورند.
در آئین ‘عید تلخک’که در روز عید فطر برگزار می شود کسانی که درمیان ماه رمضان عزیز از دست داده اند مراسم می گیرند و مردم با حضور در این مراسم و پذیرایی با مسقطی یا رنگینک یاد آن مرحوم را گرامی و با بازماندگانشان همدردی می کنند.
همچنین رفتن به آرامستانها و خواندن فاتحه برای درگذشتگان یکی دیگر از آئین هایی است که مردم استان بوشهر آن را به جا می آورند.
در روز عید فطر، پس از نماز عید نوازندگان دم دم سحری، دمام بر دوش، در کوچه ها راه می افتند و با ماه رمضان خداحافظی می کنند و بردرهرخانه ای، چند لحظه می ایستند و اشعار دم دم سحری می خوانند و به صاحبخانه و اهل منزل، عید مبارک می گویند.
صاحب خانه نیز به خاطر تشکر از نوازندگان که یک ماه در سحرگاه برای خوردن سحری، آنها را بیدار کرده اند، به عنوان تبرک یا عیدی، وجه نقد، شیرینی و یا آذوقه ای که در منزل دارند، به آنها می دهند.
این نه به خاطر حق الزحمه آنان است بلکه از قدیم این عیدی دادن مرسوم بوده و هیچ اجباری در آن نیست.
نوازندگان نیز عیدی و آذوقه ای که به دست آورده اند را برای مصرف خود استفاده نمی کنند و همه آنها و یا قسمتی از آنها را به مردم تهیدست و مستحق می دهند.
مردم استان بوشهر به طور معمول در افطارها غذایی سبک از جمله کماچ و گرده که نوعی نان شیرین محلی است، آش زرد، حلوای برنج، رنگینگ، زولبیا بامیه و حلوای انگشت پیچ استفاده می کنند.
مردم استان بوشهر در سحر نیز از غذاهای معمول خود که اغلب یک وعده غذایی مانند ناهار است، صرف می کنند.
در سفره سحری بوشهریها غذاهای متنوع از ماهی سرخ کرده، ماهی شکم پر، مرغ شکم پر، میگو پلو، قلیه ماهی و میگو و سایر غذاهای دیگر صرف می کنند./ایرنا